Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου 2008

ο άσφαλτος

Αυτό το ποστ γίνεται για να λύσει μια παρεξήγηση, και έπρεπε μάλλον να είχε γίνει νωρίτερα. Είχα σχεδιάσει να είναι το πρώτο ποστ του μπλογκ, δεδομένου ότι εξηγεί τον τίτλο του, αλλά τελικά το πρώτο μου προέκυψε διαφορετικό. Οπότε ας επανορθώσω. 

Αρχικά παραθέτω από εδώ:

Σε συνεντευξη στην Αννα Παναγιωταρεα:
-Εχετε κανει κανενα σφαλμα που το μετανιωσατε;
-Φυσικα. Σε αυτη τη ζωη κανεις δεν ειναι ασφαλτος.
Αντζελα Δημητριου

Επίσης παραθέτω μόνο και μόνο επειδή είναι απίστευτο: 

Συνελήφθησαν 25 περίπου λούθροι κουδρομετανάστες (Εκφωνητής Alpha News 98.7FM)

:D 

Αχέμ. Επιστρέφουμε στο θέμα μας λοιπόν. Όπως όλος ο κόσμος, κι εγώ γέλασα με τα λόγια της κυρίας Δημητρίου, δεδομένου ότι η παραπάνω παράθεση συνήθως συνοδεύεται από πλειάδα άλλων βλακειών που έχει πει, που είναι αδιαμφισβήτητα πιο άκυρες.

Αργότερα όμως, αναρωτήθηκα εάν είχα δίκιο που γέλασα, αφού η λέξη άσφαλτος, παρά τη (δόκιμη) σύνδεση με το παράγωγο του πετρελαίου με το οποίο απλώνουμε δρόμους, φαίνεται να παράγεται σωστά από τη λέξη σφάλλω, και εκφράζει αυτό ακριβώς που ήθελε να πει η κυρία Δημητρίου. 

Πιθανώς η αοιδός, συναγωνίστρια στο σκοπό μου κατά της δοκίμου έκφρασης, να κοίταξε τη δημοσιογράφο παγερά και να της ανέλυσε πως η λέξη άσφαλτος δηλώνει πως το ουσιαστικό το οποίο χαρακτηρίζει είναι απαλλαγμένο από σφάλματα, αφού παράγεται από το ρήμα σφάλλω. Πιθανώς να αναφέρθηκε στα ρηματικά επίθετα σε -τος, όπως το φατός, εκ του φημί. Από την άλλη ίσως και όχι. Δεν έχω δει τη συνέντευξη (και μάλιστα είχα μείνει με την εντύπωση ότι ήταν στην εκπομπή της Έλλης Στάη). Το σημαντικό είναι πως η Γλωσσική Αστυνομία συνέλαβε τη λέξη “άσφαλτος” και την επανέφερε στα γνωστά της καθήκοντα (την πέταξε στο δρόμο), και την αντικατέστησε ύπουλα με τη “δική της” λέξη “αλάθητος”. 

Πάντως ο μόνιμος σύμβουλός μου, κύριος Μπαμπινιώτης, αναφέρει τη λέξη και με αυτή τη σημασία της. Και τέλος πάντων, στην προκειμένη περίπτωση πιστεύω ότι ακόμα και αν δεν την ανέφερε, δε θα δίσταζα να ισχυριστώ την ορθότητά της, η οποία φαίνεται σχεδόν σίγουρη. Μάλιστα η παραγωγή της είναι τόσο απλή και προφανής, που ακόμα και ένας άνθρωπος που γενικά έχει δείξει πως η γλώσσα είναι μάλλον ένα τεντωμένο σκοινί πάνω στο οποίο ακροβατεί, την παρήγαγε αυθόρμητα. 

Νομίζω ότι αυτήν ακριβώς την πρακτική προσπαθώ να ενθαρρύνω, να μη φοβόμαστε να παράγουμε λέξεις. Προφανώς θα σφάλλουμε κάπου, κανείς δεν είναι άσφαλτος. Ωστόσο οι γλωσσολόγοι θα επισημάνουν αυτά τα λάθη, και μπορούμε να τα αποφύγουμε, χωρίς να θυσιάσουμε τη θάλασσα των λέξεων που δεν χρησιμοποιούμε τώρα υπό το ζυγό του "δοκίμου". Όσο κι αν ανατριχιάζω που το γράφω, πρέπει: μιλήστε όλοι όπως η Άτζελα (sic) Δημητρίου! 

Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία του (της, του) ασφάλτου, και είναι μία από τις ιστορίες αυτού του μπλογκ. Προσέξτε. Δεν είμαι εγώ ο άσφαλτος, ακόμα κι αν αυτό νομίζατε ότι υπονοούσα. Ήταν ένα ατόπημα, μια παραδρομή. Ένα λάθος. Χε. Η γλώσσα μας είναι πλούσια σε λέξεις που δηλώνουν το λάθος, και όλες φαίνεται να προσεγγίζουν την έννοιά του, είτε θεωρώντας ότι το λάθος είναι κάτι που κρύφτηκε, που δεν έγινε αντιληπτό, είτε ότι είναι ένα γλίστρημα, μια σούπα

Παρεμπιπτόντως, έχω αποκτήσει μια δυσπιστία απέναντι σε διάφορες ετυμολογήσεις λέξεων, οι οποίες μαζί με την ετυμολόγηση δίνουν και μια φιλοσοφική/ρομαντική εξήγηση της προέλευσης της λέξης. Μία από αυτές τις λέξεις είναι η αλήθεια (μια άλλη, πιο σίγουρα άκυρη, είναι η λέξη άνθρωπος και τα περί του *άνω θρώσκοντος), για την οποία αν θυμάμαι σωστά μας έλεγαν ότι κυριολεκτικά σημαίνει "αυτό που δεν ξεχνιέται", και κατ' επέκταση αυτό που είναι αλήθεια, γιατί η αλήθεια δεν λησμονείται κ.ο.κ. (και ομόρφως καθεξής).

Και ο κύριος Μπαμπινιώτης αυτό γράφει. Γράφει όμως επίσης ότι η λέξη λήθη, είναι ομόρριζη της λέξης λάθος, και φαίνεται ότι οι λέξεις αυτές είχαν αποκτήσει τη μεταφορική τους σημασία ήδη από την αρχαία εποχή. Μήπως λοιπόν η λέξη αλήθεια δε σχηματίστηκε τόσο ρομαντικά, αλλά σημαίνει κυριολεκτικά "αυτό που δεν είναι λάθος"; Η διαφορά είναι μικρή, οι έννοιες μπλέκονται αρκετά, και επίσης, μη ων γλωσσολόγος, δεν μπορώ να ανακατασκευάσω μια πιθανή κατασκευή της λέξης από το θέμα λαθ-. Απλώς το αναφέρω, σε περίπτωση που κάποιος γνωρίζει και μπορεί να μας διαφωτίσει. 

Αυτά περί λαθών, σφαλμάτων και ασφάλτων. 

3 σχόλια:

Ανισόρροπος είπε...

λαθημα.

Nameless είπε...

Πλάθημα;

Παναγιώτης είπε...

Πολύ ενδιαφέρον το άρθρο σου. Με έβαλε σε σκέψεις...