Αποριοδρόμιο, παράρτημα

Μετά το προηγούμενο ποστ, κάποια μου επεσήμανε τη λέξη διανεμητέος, και αρχικά σκέφτηκα πως είχα άδικο. Στη συνέχεια, είπα να το ψάξω λίγο, και καθ' ότι προς το παρόν οι πηγές μου δεν είναι και φοβερές, απεθύνθηκα στον αξιαγάπητο Γούγλη. 

Βρήκα αυτό.  Παραθέτω το σημαντικό: 

Τα ρηματικά επίθετα σε -τέος εμφανίζονται από τον 5ο αιώνα και εξής και δηλώνουν την παθητική αναγκαιότητα να συμβεί ή να μη συμβεί ό,τι δηλώνει το ρηματικό επίθετο στο ουσιαστικό που προσδιορίζεται από αυτό, την ανάγκη δηλαδή να συμβεί στο ουσιαστικό ό,τι δηλώνει το ρήμα από το οποίο προέρχεται το ρηματικό επίθετο[...]

Πιθανώς λοιπόν το διανεμητέος δεν είναι απάντηση. Αυτό όμως με έκανε να αναρωτηθώ: πόσο σίγουρος είμαι ότι η κατάληξη -ιμος σχηματίζει επίθετα που δηλώνουν ότι το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό δύναται να εκτελεί αυτό που δηλώνει το ρήμα από το οποίο σχηματίζονται; Σκέφτομαι ότι ίσως δεν είναι τόσο απόλυτο. Ομολογώ ότι μάλλον έπεσα στην παγίδα, έχοντας στο μυαλό μου την κατάληξη της αγγλικής, -able, η οποία είναι εξαιρετικά χρήσιμη. 

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η παραπάνω έννοια της κατάληξης -ιμος δεν υπάρχει. Παραθέτω κάτι άλλο που βρήκα: 

-ιμος -ιμη -ιμο [imos] & -σιμος -σιμη -σιμο [simos] & -ξιμος -ξιμη -ξιμο [ksimos] & -ψιμος -ψιμη -ψιμο [psimos], ανάλογα με το χαρακτήρα του συνοπτικού ρηματικού θέματος από το οποίο παράγεται : επίθημα επιθέτων παράγωγων από ρήματα· δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο είναι κατάλληλο, μπορεί ή πρέπει να δεχτεί την ενέργεια που εκφράζει το ρήμα από το οποίο παράγεται[...]

Εγώ αναφερόμουν στην έννοια της καταλληλότητας και της δυνατότητας, όχι την τρίτη έννοια, του "πρέπει". Χαχα. Εδώ φυσικά, δεν ήθελα να γράψω ένα πρέπει σε εισαγωγικά, αλλά χρειάστηκα μια λέξη η οποία να δηλώνει την ιδιότητα κάποιου προσδιοριζόμενου ότι πρέπει. Την *πρεπότητα, ας πούμε. Αλλά δεν. 

Στη συνέχεια της παράθεσης, έχει και παραδείγματα, τα οποία με διευκολύνουν σε αυτό που θέλω να πω. Αρχικά έχει τα εκλέξιμος, εκπαιδεύσιμος, επεξεργάσιμος, τα οποία έχουν ακριβώς την έννοια της δυνατότητας του προσδιοριζόμενου να Χ, όπου Χ το ρήμα από το οποίο προέρχεται η λέξη. Μετά όμως παρατίθεται το κολάσιμος, όπου μάλλον η κατάληξη δηλώνει την *πρεπότητα (όχι θα κάτσω να σκάσω) του κολασμού. Γενικά, οι έννοιες είναι συναφείς και η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο είναι ισχνή, οπότε νομίζω ότι με ασφάλεια μπορούμε να θεωρήσουμε ότι εάν θέλουμε μια τέτοια λέξη (που να δηλώνει τη δυνατότητα), θα χρησιμοποιήσουμε την κατάληξη -ιμος, και κατά περίπτωση οι λέξεις που θα σχηματιστούν μπορεί να έχουν λίγο διαφορετική σημασία, ανάλογα και με την έννοια του ρήματος που θα χρησιμοποιήσουμε. 

Ενδιαφέρουσα (αλλά χωρίς βαρύτητα, μάλλον), είναι και η ύπαρξη της κατάληξης ως μετάφρασης του -able εδώ.

Η κατάληξη -τέος, από την άλλη, μου φαίνεται ότι δηλώνει μάλλον ότι το προσδιοριζόμενο είναι ή θα είναι το αντικείμενο του ρήματος, είναι μια πραγματική δήλωση. Περισσότερα για τα ρηματικά επίθετα σε -τος και -τέος, για όποιον ενδιαφέρεται, στο σύνδεσμο στην αρχή του ποστ. 

Παρεμπιπτόντως, ψάχνοντας για πληροφορίες πάνω στο θέμα, βρήκα και μια ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με ορολογία, και πιο συγκεκριμένα με τη λέξη αγωγιμότητα. Το ενδιαφέρον όμως της συζήτησης για μένα δεν είναι αυτή καθ' εαυτή η αγωγιμότητα, αλλά η αναφορά σε δύο αρχές της ορολογίας:

"[...]αρχή της «Εμμονής στην καθιερωμένη χρήση», μια άλλη, όμως, είναι η αρχή της «Γλωσσικής καταλληλότητας». Η πρώτη απαιτεί να μην αλλάζουμε καθιερωμένους όρους αν δεν υπάρχει σοβαρόςλόγος, ενώ η δεύτερη απαιτεί οι όροι να σχηματίζονταισύμφωνα μετουςκανόνεςτης αντίστοιχης γλώσσας (λ.χ. κανόνες σύνθεσης ή παραγωγής). Η «γλωσσική καταλληλότητα» ενός όρου, και ιδιαίτερα όταν αυτή αφορά σύνθεση και/ή παραγωγή στη γλώσσα μας, μπορεί να είναι πράγματι πολύ σοβαρός λόγος ώστε να παρακαμφθεί η αρχή της καθιερωμένης χρήσης."

Δεν ήξερα την ύπαρξη της πρώτης, αν και φανταζόμουν την ύπαρξη της δεύτερης. Συμφωνώ απόλυτα με τον κύριο. Η Γλωσσική Καταλληλότητα γαμάει την εμμονή στην καθιερωμένη χρήση (χωρίς κεφαλαία), όπου κι όποτε θέλει. Άντε γιατί έχουν αρχίσει και οι εφημερίδες να γράφουν *συγνώμη, και φορτώνω. Ασταδιάλα ρε. Κάτι τέτοιες αρχές (όπως και μια άλλη για την οποία διάβαζα τελευταίως σε μια πανέμορφη σελίδα, η αρχή της προφύλαξης, αν και είναι πολύ πιο δικαιολογημένη), είναι κατά τη γνώμη μου για μπάτσες (δε με ρώτησε κανείς, δυστυχώς). 

Πραγματικά, η λογική αυτής της αρχής μου είναι αδιανόητη. Κάποτε όλος ο κόσμος νόμιζε ότι η Γη ήταν επίπεδη, και ότι στηριζόταν στην πλάτη ελεφάντων, κι αυτοί με τη σειρά τους στην πλάτη μιας γιγάντιας χελώνας. Ή τέλος πάντων, κάποιο από όλα αυτα ( ;-) ). Δηλαδή τι; "Ανακαλύψαμε ότι η Γη τελικά δεν είναι επίπεδη", "ναι αλλά αν αρχίσουμε να το διαδίδουμε, ο κόσμος θα μπερδευτεί. Άσε καλύτερα". Και μην ακούσω ότι είναι διαφορετικό. Το *συγνώμη είναι ένα μικρό και εμφανές δείγμα, αλλά είμαι σίγουρος ότι η συχνή χρήση έχει καταστρέψει πολλές ακόμα λέξεις, καθώς και εκφράσεις και έννοιες, και σε όλα υπάρχει το αντικειμενικά σωστό, και το λάθος. Γιατί να μην το επιβάλλουμε λοιπόν; Πέρα από την ευρεία διάδοση του λάθους, δεν υπάρχει κάποια άλλη υπεράσπιση για τύπους όπως το *συγνώμη. Και η ευρεία διάδοση του λάθους δεν μπορεί να αποτελεί λόγο ύπαρξης. Να πεθάνει, λοιπόν.