Το ρήμα λαμβάνω, είναι ένα προφανώς χρήσιμο και πολυχρησιμοποιούμενο ρήμα, και επίσης η βάση μιας μεγάλης σειράς συνθέτων ρημάτων. Λίγα δείγματα:
- αναλαμβάνω
- περιλαμβάνω
- εκλαμβάνω
- καταλαμβάνω
- καταλαβαίνω
Ωπ. Κάτι συνέβη εδώ, σε αυτό το τελευταίο. Όλοι ξέρουμε ότι το λαμβάνω κάποια στιγμή έγινε λαβαίνω. Επίσης είναι προφανές από τα παραπάνω (και άλλα), ότι τα παράγωγά του ρήματα δεν το ακολούθησαν. Εκτός φυσικά από το καταλαβαίνω, το οποίο δεν πιάνω πως ακριβώς την είδε. Γενικά δεν ξέρω με ποιον τρόπο ή σειρά έγινε όλο αυτό ("let's not bicker and argue about 'o killed 'o"), αλλά το θέμα δεν είναι αυτό.
Η παραπάνω μικρή ασυνέπεια με βάζει σε πειρασμό να εικάσω ότι προέρχεται από τη συχνή χρήση του ρήματος. Ωστόσο, ακόμα κι έτσι, δε θα ήταν κάτι σημαντικό, εάν δεν υπήρχε και αυτό το καταλαμβάνω. Έτσι, δεν καταλαμβάνω τίποτα. Γλωσσική μίτωση!
Δείτε τώρα τι γίνεται: έστω ότι μιλάμε για το παρόν. Εάν είμαι στρατιωτικός, καταλαμβάνω, ενώ αν είμαι μαθητής, καταλαβαίνω (λέμε τώρα). Καλά μέχρι εδώ. Στο παρελθόν, όμως, ο στρατιωτικός κατέλαβε, ο μαθητής δεν κατάλαβε. Εδώ δεν υπάρχει ίχνος λογικής, αφού ακόμα και το λαβαίνω έχει αόριστο έλαβα! Αλλά φυσικά, ας καταστρατηγήσουμε τους κανόνες, γιατί αλλιώς θα τα μπερδεύουμε, τα δύο ίδια ρήματα. Επόμενος στόχος της επιτροπής αποσαφήνισης: ένα από τα διάλειμμα, διάλυμα θα προφέρεται με ουρανικό λι (εάν το λέω σωστά, χεχε).
Ο μέλλοντας, από την άλλη, είναι πανομοιότυπος. Δεν ξεχωρίζεις γρι. Και εδώ δεν είναι απλά δύο ομόηχες λέξεις τις οποίες ξεχωρίζεις από τα συμφραζόμενα: είναι η ίδια λέξη ακριβώς! Καθυστέρηση.
Δε φτάνει λοιπόν που έχουμε αρχαίες και νέες λέξεις μαζί, που οι μισές κλίνονται ή έχουν χρόνους σύμφωνα με την αρχαία γραμματική, και οι άλλες με τη νέα, που κανείς δεν ξέρει τελικά ποιες αρχαίες λέξεις είναι αποδεκτές και ποιες όχι, έχουμε και λέξεις της αρχαίας, με τις αντίστοιχες τις νέας, ταυτόχρονα! Και έχουν και διαφορετική σημασία. Χαμός.
Εν τω μεταξύ, πάνω στη σημασία, βρήκα το εξής (από εδώ):
[μσν. καταλαβαίνω < αρχ. καταλαμβάνω `κυριεύω, κυριεύω με το μυαλό, εννοώ΄ μεταπλ. κατά το λαμβάνω > λαβαίνω]
Φαίνεται λοιπόν πως μάλλον η σημασία κατανοώ είναι μεταφορική. Τώρα πως φτάσαμε από εκεί, στο να θεωρείται το *κατάλαβα σωστό, και το κατέλαβα λάθος, ένας θεός ξέρει.
6 σχόλια:
Υπάρχει και το προλαβαίνω παράλληλα με το προλαμβάνω. Καλορίζικο το γλωσσολόγιο - θα το επισκέπτομαι τώρα που συστηθήκαμε χάρη στον κ. Σαραντάκο. ;)
Ωπ, πράγματι :) Διπλό το κακό.
Ευχαριστώ για το καλορίζικο!
Καλώς ήλθατε, αγαπητέ.
Το ερώτημά σας είναι ενδιαφέρον και, επειδή πιθανόν να ενδιαφέρει και άλλους αναγνώστες, επιτρέψτε μου να αναφερθώ σύντομα στην ιστορία τού ζητήματος.
Στη μεσαιωνική γλώσσα συναντούμε σειρά μεταπλασμών, οι οποίοι έχουν ως αφετηρία το συνοπτικό θέμα τού παρωχημένου (αορίστου). Συνεπώς: λαμβάνω - λαβ- (ἔ-λαβ-ον) > λαβ-αίνω, μανθάνω - μαθ- (ἔ-μαθ-ον) > μαθ-αίνω, τυγχάνω - τυχ- (ἔ-τυχ-ον) > τυχ-αίνω κτλ. Για την αφετηρία αυτών των μεταπλασμών θα απαιτείτο χωριστή πραγματεία, αλλά μπορώ να σας συστήσω βιβλιογραφία αν ενδιαφέρεστε.
Ορισμένα σύνθετα επηρεάστηκαν από τον μεταπλασμό (π.χ. κατα-λαβαίνω, προ-λαβαίνω, περι-λαβαίνω· το τελευταίο μόνο στη σημ. «ξυλοκοπώ»). Εντούτοις, ο λόγιος δίαυλος της γλώσσας συνέβαλε στη διατήρηση (ή επανεισαγωγή) άφθονου λεξιλογικού πλούτου από παλαιότερα στάδια της γλώσσας ή από λεξιπλαστική εργασία των λογίων (κάποτε για να αποδοθούν όροι τής Γαλλικής ή της Γερμανικής). Οι σύνθετες λέξεις τείνουν να διατηρούν περισσότερους αρχαϊσμούς, επειδή μερικές φορές η σύστασή τους καθίσταται αδιαφανής και οι ομιλητές δεν τις συσχετίζουν αμέσως με τις αντίστοιχες απλές. Ως εκ τούτου, δεν προκαλεί έκπληξη η διατήρηση ή επανεισαγωγή συνθέτων όπως καταλαμβάνω, περιλαμβάνω, αναλαμβάνω, συλλαμβάνω..., η δε διαφορά σημασίας από τα ελάχιστα μεταπλασμένα καταλαβαίνω, προλαβαίνω συνέτεινε σε αυτό. Ίσως βοηθήσει να έχετε υπ' όψιν σας ότι οι τύποι καταλαμβάνω - καταλαβαίνω συνυπήρχαν ήδη στη μεσαιωνική Ελληνική.
Η σημασιολογική εξέλιξη «καταλαμβάνω > κατανοώ» είναι από τις συνηθέστερες στο γνωσιακό σύστημα των ομιλητών, π.χ. πιάνω (πβ. δεν έπιασα το νόημα), γαλλ. comprendre «καταλαβαίνω» (< λατ. comprehendo «συλλαμβάνω, πιάνω») κτλ.
Ελπίζω οι πληροφορίες αυτές να απαντούν στο ερώτημά σας. Ευχαριστώ.
Ευχαριστώ πολύ για την πολύ ενδιαφέρουσα και χρήσιμη απάντησή σας, καθώς και για το καλωσόρισμα!
Το μόνο που θα ήθελα να πω είναι πως καταλαβαίνω πως η γλωσσολογία δεν έχει σκοπό να κρίνει τέτοια φαινόμενα, παρά μόνο να τα παρατηρεί, να τα δικαιολογεί και να τα καταγράφει.
Επίσης, θα ήταν ενδιαφέρον ένα μικρό δείγμα της βιβλιογραφίας που αναφέρετε, της σχετικής δηλαδή με την εξέλιξη της ελληνικής κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, αν και φοβάμαι ότι δε θα μπορούσα να το παρακολουθήσω, λόγω έλλειψης γλωσσολογικών γνώσεων. Ίσως αν μπορούσατε να προτείνετε κάτι για αρχάριους, ας πούμε, θα εκτιμώταν ιδιαίτερα :)
Με χαρά βλέπω να αβγατίζει η συντροφιά κι επειδή ο δόκτωρ Μόσε πρόλαβε και κάλυψε το θέμα (το συνηθίζει) θα εισφέρω ένα (πραγματικό) ανέκδοτο.
Από παλιές καταλήψεις στο πολυτεχνείο. Οι φοιτητές κάθε σχολής έκαναν κατάληψη σε κάποιο χώρο, και οι Χημικοί Μηχανικοί σκέφτηκαν να καταλάβουν τα εργαστήρια χημείας.
-- Να καταλάβουμε τα εργαστήρια
-- Αν δεν καταλάβουμε τη θεωρία, πώς θα καταλάβουμε τα εργαστήρια;
Είχα γνωρίσει κάποτε ένα ζευγάρι Άγγλων που μάθαιναν Ελληνικά. Μάλιστα ή κοπέλα ήταν καθηγήτρια Αγγλικών για άτομα που μαθαίνουν αγγλικά ως ξένη γλώσσα στην αγγλία.
Ήταν και οι δύο ενθουσιασμένοι με την ελληνική γλώσσα, αλλά το «παράπονό» τους ήταν ακριβώς αυτό. Ότι δηλαδή υπάρχουν αρκετά πράγματα μέσα στη γλώσσα που φαίνονται ότι δεν ακολουθούν τους υπάρχοντες κανόνες, αλλά στην πραγματικότητα ακολουθούν παλαιότερους κανόνες.
Όμως όλες οι γλώσσες δεν το έχουν αυτό; Πιστεύω πως και τα ανώμαλα ρήματα άλλων γλωσσών δεν εφευρέθηκαν, αλλά απλά έμειναν προσκολημένα σε παλαιότερους κανόνες. Από την άλλη μπορεί απλά να κάνω και λάθος. Αλλά κουβέντα να γίνεται! :) Κάτι θα μάθουμε!
Δημοσίευση σχολίου