Τετάρτη 27 Αυγούστου 2008

διαφωνείτε; ελπίζω να είστε πολλοί.

Συχνά τα πράγματα είναι απλά. Ο 'όχλος', ως αναμένεται, έχει πληθυντικό 'οι όχλοι'. Είναι βέβαια αξιοσημείωτο ότι ο όχλος δεν έχει ιδιαίτερη ανάγκη από πληθυντικό: πολλοί όχλοι είναι μάλλον ένας μεγάλος όχλος, οπότε η αναγκαιότητα αυτής της λέξης είναι μάλλον ασήμαντη. Και αυτή δεν είναι η μόνη λέξη που δεν χρειάζεται πληθυντικό. Ωστόσο, αυτό δεν είναι κάτι κακό. Μπορεί κάποτε, κάποια βασανισμένη ψυχή να χρειαστεί κάποια τέτοια λέξη, όπως οι όχλοι, οι διαχρονικότητες, ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων. 

(για παράδειγμα, εμάς στο σχολείο μας είπαν στα αρχαία ότι τα ονόματα στα αρχαία δεν έχουν πληθυντικούς, όμως ο Κώστας Καρυωτάκης έγραψε κάποτε μια μπαλάντα, για την οποία χρειάστηκε διαφόρους πληθυντικούς ονομάτων. Κάποιος θα επιχειρηματολογήσει ότι ο Καρυωτάκης χρησιμοποίησε επώνυμα, και μάλιστα ξένων, οπότε αυτό δεν είναι καλό παράδειγμα. Αυτός ο κάποιος θα είναι κακός, και καλά θα κάνει να μην προσποιείται ότι δεν κατάλαβε τι θέλω να πω. Κανένας δε μας λέει ότι ο Καρυωτάκης δεν ήθελε να περιλάβει και Έλληνες στους άδοξους ποιητές, αλλά δίστασε λόγω της ασάφειας επί του θέματος. Άχρηστη παρένθεση τέλος )

Το πρόβλημα εντοπίζεται όταν κάποιοι τύποι χρειάζονται μεν αλλά δεν υπάρχουν.  Με αυτό θέλω να πω ότι, οι τύποι πάντα υπάρχουν, αλλά όσο να 'ναι, εάν χρειάζεσαι τη γενική πληθυντικού του 'λαβράκι', το λαβρακιών θυμίζει εσώρουχα, ενώ το λαβρακίων είναι μάλλον άστοχο. 

Και κάποιες άλλες φορές, οι τύποι υπάρχουν, είναι ευέλικτοι, χρήσιμοι, έυηχοι... αλλά είναι 'αδόκιμοι', τημπουτάναμου. Ένα κλασικό παράδειγμα, το οποίο μου είχε κάνει εντύπωση από παλιά, είναι η λέξη 'διαφωνούντες'. Τη λέξη τη συναντάς παντού, και κυρίως σε επίσημα κείμενα, όπως άρθρα, ανακοινώσεις, δικαστικά έγγραφα και στις ειδήσεις. Δεν ξέρω πως στο καλό κατάφερε να περάσει για δόκιμη, αλλά το θέμα είναι ότι όλοι την αγαπάνε. Ο Γούγλης απαντά με κάπου 8.250 σελίδες όταν τον ρωτήσεις τη γνώμη του. Όταν όμως τολμήσει ένας μόνος του να εκφράσει τη διαφωνία του, η γλώσσα πνίγεται σε μια κουταλιά νερό, και δεν ξέρει πως να τον ονομάσει. Αυτός μπορεί να είναι 'διαφωνών', όμως ποιος θα τον αποκαλέσει έτσι; Αυτό είναι αρχαία μετοχή. Είναι... ΑΔΟΚΙΜΗ (ακόμα κι αν προσθέσουμε τα 40 αποτελέσματα για το "η διαφωνούσα"). 

Προφανώς, ο αγαπητός Γούγλης, που μας έδωσε και χώρο για να κάνουμε μπλογκ (δοξασμένο το bandwidth του), δεν είναι απόδειξη καμιάς γλωσσολογικής πρότασης, είναι όμως μια πρόχειρη ένδειξη της κατάστασης. Από την άλλη, είναι αξιοσημείωτο πως στο λεξικό του κου Μπαμπινιώτη, η λέξη διαφωνών αναφέρεται κανονικά. Και προφανώς άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει μαθαίνοντας καθαρεύουσα, ή που έχουν έστω και στοιχειώδες ενδιαφέρον ή γνώση για τα αρχαία, θα τη χρησιμοποιήσουν.

Το θέμα δεν είναι η συγκεκριμένη λέξη. Το θέμα είναι πως, με κάποιο μαγικό τρόπο, στη νεοελληνική έχουν επιζήσει εκφράσεις, τύποι, λέξεις της αρχαίας και της καθαρεύουσας, και έχουν καταντήσει "μαύρα κουτιά". Χρησιμοποιούνται ως έχουν, όχι λειτουργικά, αλλά διακοσμητικά (εάν χρησιμοποιούνταν λειτουργικά, θα έπρεπε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλοι τύποι τους, ανάλογα με τις ανάγκες του λόγου). Δείχνουν κυρίως ότι ο ομιλητής είναι γαμάτος, ξέρει και τη λέξη 'διαφωνούντες', π.χ. Και εάν πας εσύ να τις κλίνεις, να τις χρησιμοποιήσεις σε κάτι που θες να πεις, βρε αδερφέ, σε κοιτάνε ξινά λες και είπες 'της οδός'. Άμα πέσεις και σε φιλόλογο, μπορεί και να σε διορθώσει κι από πάνω. Άει σιχτήρ, δηλαδή. 

Το θέμα είναι πως η ενεργητική μετοχή είναι πολύ χρήσιμη, και δεν υπάρχει καμία μα καμία λογική στην κατάργησή της. Και μην ακούσω τίποτα για δυσκολία εκμάθησης. Την παθητική μετοχή μια χαρά ξέρουμε να την κλίνουμε. Α, και η αστεία λεπτομέρεια της ημέρας: η παθητική μετοχή δε χρησιμοποιείται επιρρηματικά! Χοχο. Καταμερισμός.  

Θα μπορούσα να συνεχίσω για πολύ ακόμα, αλλά μάλλον δε θα το κάνω για να μην παραγίνω κουραστικός. Στο διάολο οι διαφωνούντες, λοιπόν. Εγώ διαφωνώ μόνος μου, κι άμα τολμάτε αποκαλέστε με με την ιδιότητά μου. Ο τολμών και χάριν έχει, που λέει και η παροιμία. Δηλαδή, θέλω να πω, ο γοργών νικά. Δηλαδή αφήστε με, μπερδεύτηκα με όλες αυτές τις ενεργητικές μετοχές. Αυτά. 

5 σχόλια:

tdgs είπε...

Συμφωνώ απόλυτα! Οι αρχαίες μετοχές προφανώς κάλυπταν μία επικοινωνιακή ανάγκη. Στη νέα Ελληνική, το κενό αυτό καλύπτεται με περιφραστικές εκφράσεις, όπως, π.χ. "αυτός που διαφωνεί".

Το θέμα είναι ότι, δυστυχώς, η εξέλιξη της γλώσσας δεν γίνεται έχοντας κάποιο συγκεκριμένο σκοπό ή στόχο, αλλά γίνεται μάλλον στα τυφλά. Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, εξελίσσεται έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες αυτών που τη χρησιμοποιούν. Έτσι έχουν εκλείψει τύποι όπως οι δοτική, η μέση φωνή και ο δυϊκός αριθμός.

Σε άλλες γλώσσες αυτοί οι τύποι υπάρχουν ακόμη, και αυτο γιατί μάλλον οι χρήστες τους αποφάσισαν (όχι με κάποια θεσμοθετημένη διαδικασία, αλλά με τον καιρό) ότι αυτοί οι τύποι τους είναι χρήσιμοι για να μπορούν να επικοινωνούν.

tdgs είπε...

Συγγνώμη για το δεύτερο απανωτό σχόλιο, όμως θέλω να διευκρινίσω ότι δεν διαφωνώ με τη χρήση αρχαίων τύπων στη γλώσσα μας, αρκεί αυτό να γίνεται γιατί πραγματικά μας βολεύει η χρήση τους, και όχι για σκοπούς εντυπωσιασμού. Στο κάτω κάτω, ελληνικά είναι και τα αρχαία.

Nameless είπε...

Χε! Κι εγώ για χρηστικότητα μιλάω, αγαπητέ άγνωστε σχολιαστή :P

Το θέμα είναι αν πράγματι η γλώσσα είναι καταδικασμένη να προχωράει στην τύχη, ή αν μπορεί να επηρεαστεί και από εκπαίδευση κτλ. Πχ, ένας φίλος μου έχει πει ότι τα σημερινά Γερμανικά είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας αντίστοιχης με την δημιουργία της καθαρεύουσας, μόνο που εκεί προσπάθησαν συνδυάσουν τις υπάρχουσες διαλέκτους σε μια ενιαία γλώσσα.

Ντάξει, σήμερα η χρήση αυτής της γλώσσας είναι μάλλον μόνο επίσημη, αλλά δεν κατέληξε και όπως τα κοραήστικα.

Σημειώνω ότι είμαι σίγουρος ότι δε θα αλλάξει και τίποτα από αυτά που γράφω, αλλά κουβέντα να γίνεται.

tdgs είπε...

Δεν θα έλεγα τόσο στην τύχη, όσο προς την κατεύθυνση που (στατιστικά) καλύπτει τα περισσότερα κενά, αφήνοντας πίσω άχρηστα πράγματα και εκφράσεις. Κάτι σαν την εξέλιξη των ειδών.

Nameless είπε...

Εδώ είναι που διαφωνούμε. Εκτός από το ότι εσύ είπες ότι προχωράει "στα τυφλά" :), δε νομίζω ότι η γλώσσα οδεύει προς την κατεύθυνση όπου καλύπτονται τα περισσότερα κενά. Οι περισσότεροι χρήστες της δεν ασχολούνται, απλά τη χρησιμοποιούν όπως παραδίδεται από την εκπαίδευση. Επομένως η εκπαίδευση επηρεάζει πολύ την πορεία της γλώσσας, γιατί η μάζα είναι αυτή που την καθορίζει.